İnsan papilloma virüsü (HPV), dünya genelinde en sık görülen cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan biridir. Çoğu kişi HPV’ye hayatının bir döneminde maruz kalır, ancak bu virüs hakkında yeterli bilgi sahibi olmamak, koruyucu önlemlerin ihmal edilmesine neden olur. HPV yalnızca ciltte siğillere neden olmakla kalmaz, aynı zamanda rahim ağzı (serviks) kanseri başta olmak üzere bazı kanser türleriyle de ilişkilidir. Bu yazıda HPV nedir, nasıl bulaşır, kimler risk altındadır, HPV aşısı ne işe yarar gibi konuları detaylı biçimde ele alacağız.
HPV Nedir?
HPV, 200’den fazla farklı tipi olan bir DNA virüsüdür. Bu virüslerin yaklaşık 40 tanesi genital bölgeyi etkiler. HPV tiplerinin bir kısmı düşük riskli olup genital siğillere yol açarken, bazı yüksek riskli tipler kansere neden olabilmektedir. Özellikle HPV tip 16 ve 18, rahim ağzı kanserlerinin yaklaşık %70’inden sorumludur. Bunun yanında anal, vulva, vajina, penis ve orofaringeal (boğaz ve dil kökü) kanserlerle de ilişkilidir.
HPV Nasıl Bulaşır?
HPV, cilt teması yoluyla bulaşır. En yaygın bulaşma şekli cinsel temas (vajinal, anal veya oral seks) olsa da, tam cinsel ilişki olmadan da virüs bulaşabilir. Nadiren doğum sırasında anneden bebeğe de geçebilir. Kondom kullanımı HPV bulaşma riskini azaltsa da, virüs cilt temasıyla geçtiği için %100 koruma sağlamaz.
HPV Enfeksiyonu Belirtileri
Çoğu HPV enfeksiyonu belirti vermez ve bağışıklık sistemi tarafından 1-2 yıl içinde kendiliğinden temizlenir. Ancak bazı durumlarda enfeksiyon kalıcı hale gelebilir. Bu da zaman içinde hücrelerde anormal değişikliklere ve kansere zemin hazırlayabilir.
Belirti verebileceği durumlar:
- Genital siğiller (kadın ve erkeklerde dış genital bölgede ya da anüs çevresinde)
- Anormal Pap smear sonuçları (kadınlarda)
- Nadiren ses tellerinde siğiller (solunum yollarında)
HPV Kimler İçin Risklidir?
HPV, cinsel olarak aktif olan herkesi etkileyebilir. Ancak bazı gruplar daha yüksek risk altındadır:
- Çok sayıda cinsel partneri olan bireyler
- Bağışıklık sistemi zayıf olanlar
- Erken yaşta cinsel yaşama başlayanlar
- Cinsel yolla bulaşan başka hastalık geçmişi olanlar
- Korunmasız cinsel ilişki yaşayanlar
Kadınlarda rahim ağzı kanseri açısından risk daha fazladır. Ancak erkekler de hem taşıyıcı hem de hastalık geliştirme açısından göz ardı edilmemelidir.
HPV Aşısı Nedir?
HPV aşısı, virüsün en yaygın ve en tehlikeli türlerine karşı bağışıklık kazandırmak amacıyla geliştirilmiştir. Şu anda dünya genelinde üç farklı HPV aşısı bulunmaktadır:
- Bivalan aşı (Cervarix): HPV tip 16 ve 18’e karşı koruma sağlar.
- Dörtlü aşı (Gardasil): HPV 6, 11, 16 ve 18’e karşı etkilidir.
- Dokuzlu aşı (Gardasil 9): Yukarıdakilere ek olarak HPV tip 31, 33, 45, 52 ve 58’e karşı da koruma sağlar.
Aşılar, inaktive edilmiş virüs parçacıkları içerir. Bu nedenle hastalık yapmaz, ancak bağışıklık sistemini uyararak vücudu gelecekteki enfeksiyonlara karşı hazır hale getirir.
HPV Aşısı Ne Zaman ve Kimlere Yapılır?
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve birçok ülke sağlık otoritesi, HPV aşısının 9-14 yaş aralığında yapılmasını önermektedir. Bu yaş grubunda, henüz virüsle karşılaşılmadan önce bağışıklık sistemi daha güçlü yanıt verir. Ancak daha ileri yaşlardaki bireyler de (örneğin 15-26 yaş arası kadınlar ve erkekler) aşıdan fayda görebilir.
Bazı ülkelerde 45 yaşına kadar aşılama yapılabilmektedir. Aşı, cinsiyet ayrımı gözetmeksizin hem kız hem de erkek çocuklara önerilmektedir. Erkeklerin aşılanması, hem kendi sağlıkları hem de toplumda bulaş zincirini kırmak açısından önemlidir.
Aşılama programı:
- 9-14 yaş: 2 doz (0. ve 6. ay)
- 15 yaş ve üzeri: 3 doz (0., 1. ve 6. ay)
HPV Aşısının Faydaları
HPV aşısı, aşağıdaki durumlara karşı yüksek koruma sağlar:
- Rahim ağzı kanseri
- Genital siğiller
- Anüs, vajina, vulva ve penis kanserleri
- Boğaz ve ağız içi kanserleri
Aşı, dünya genelinde rahim ağzı kanseri insidansını ciddi şekilde düşürmüştür. Bazı ülkelerde aşılama sonrası genital siğil oranlarında %90’a varan düşüşler gözlemlenmiştir.
HPV Aşısının Yan Etkileri Var mı?
HPV aşısı, genel olarak güvenli bir aşıdır. Yaygın görülen hafif yan etkiler şunlardır:
- Aşı yerinde ağrı, şişlik veya kızarıklık
- Hafif ateş
- Baş ağrısı
- Halsizlik
Nadir durumlarda alerjik reaksiyonlar gelişebilir. Ancak ciddi yan etkiler çok ender görülmektedir. Aşı öncesi alerji geçmişi mutlaka sağlık uzmanıyla paylaşılmalıdır.
HPV Aşısı Oldum, Yine de Smear Testi Gerekli mi?
Evet. HPV aşısı olmak, rahim ağzı kanserine karşı çok güçlü bir koruma sağlasa da %100 garanti vermez. Aşı, yalnızca belirli HPV tiplerine karşı etkilidir. Bu nedenle kadınların 21 yaşından itibaren düzenli Pap smear (rahim ağzı sürüntü testi) yaptırmaları, erken tanı açısından hayati önem taşır.
HPV Enfeksiyonu Tedavi Edilebilir mi?
HPV enfeksiyonunun kendisi için özel bir tedavi yoktur. Ancak vücut zamanla virüsü temizleyebilir. Siğiller için çeşitli tedavi yöntemleri (krem, dondurma, yakma vb.) kullanılabilir. Anormal hücre değişiklikleri için de takip ve gerekirse cerrahi müdahale yapılabilir. Bu nedenle düzenli jinekolojik kontroller ve erken tanı testleri çok önemlidir.
Toplumsal Farkındalık Neden Önemlidir?
HPV enfeksiyonu cinsel yolla bulaşan bir hastalık olduğu için birçok ülkede hâlâ tabu olarak görülmektedir. Oysa ki toplumun her kesimini etkileyebilen bir sağlık sorunudur. Ailelerin, öğretmenlerin ve sağlık çalışanlarının bilinçli olması, çocuklara doğru bilgilerin aktarılması, erken yaşta aşılama oranlarını artırabilir.
Sonuç: HPV’ye Karşı Güvende Kalmak Elimizde
HPV enfeksiyonu, önlenebilir kanserlerin başlıca nedenlerinden biridir. Aşı ile korunmak, cinsel sağlık hakkında bilinçlenmek, düzenli tarama testlerine katılmak ve hijyen kurallarına uymak, HPV’nin ve neden olduğu hastalıkların toplumda yayılmasını büyük ölçüde engelleyebilir. HPV aşısı hem bireysel hem de toplumsal sağlık için önemli bir yatırımdır. Unutulmamalıdır ki sağlık, bilgi ve koruma ile başlar.