Diyabet, yaşam boyu süren ve çok sayıda sistemi etkileyebilen bir metabolik hastalıktır. Her ne kadar kan şekeri yüksekliği temel sorun olarak öne çıksa da, hastalığın etkileri sadece glukoz seviyeleriyle sınırlı değildir. Zamanla damarlar, sinirler, böbrekler, gözler ve kalp gibi hayati organlar da risk altına girer. Bu yüzden diyabetli bireylerin yalnızca ilaç tedavisiyle değil, düzenli kan, idrar ve özel tarama testleriyle de takip edilmesi büyük önem taşır.
Bu yazıda diyabet hastalarının mutlaka düzenli aralıklarla yaptırması gereken tahliller, bu tahlillerin neyi gösterdiği ve hangi sıklıkla yapılmaları gerektiği detaylı bir şekilde ele alınacaktır.
1. Açlık Kan Glukozu (AKŞ)
Bu test, en temel diyabet testidir. 8-12 saatlik açlık sonrası kandaki glukoz düzeyini ölçer.
- Normal değer: 70–99 mg/dL
- Prediyabet: 100–125 mg/dL
- Diyabet: ≥126 mg/dL
Sıklık: Yeni tanı konmuş bireylerde daha sık, hastalık stabilse yılda 2-4 kez.
2. HbA1c (Glikozile Hemoglobin)
HbA1c testi, son 2-3 aylık ortalama kan şekeri düzeyini gösterir. Kan şekeri kontrolünün en önemli göstergelerinden biridir.
- Normal birey: %4.5 – 5.6
- Prediyabet: %5.7 – 6.4
- Diyabet: %6.5 ve üzeri
Diyabetli bireylerde hedef: Genellikle %7’nin altı. Ancak yaş, ek hastalıklar ve yaşam beklentisine göre bireyselleştirilir.
Sıklık: 3-6 ayda bir.
3. Postprandial Kan Glukozu (Tokluk Kan Şekeri)
Yemekten 2 saat sonra alınan kan örneğiyle ölçülür. Diyabetin yönetiminde açlık şekerinden bağımsız bilgi verir.
- Hedef: Genellikle 180 mg/dL altında olması istenir.
Sıklık: Özellikle yeni tanı konmuş veya kan şekeri regülasyonu bozuk hastalarda aylık/yıllık aralıklarla kontrol edilir.
4. İdrarda Mikroalbümin (Mikroalbüminüri)
Diyabetik nefropatiyi (böbrek hasarı) erken saptamak için yapılan idrar testidir. Böbrekler hasar gördüğünde idrara küçük miktarda albümin kaçar.
- Normal: <30 mg/gün
- Mikroalbüminüri: 30-300 mg/gün
- Makroalbüminüri: >300 mg/gün
Sıklık: Yılda 1 kez. Tip 1 diyabetlilerde tanıdan 5 yıl sonra, Tip 2 diyabetlilerde tanıyla birlikte başlanır.
5. Kreatinin ve Glomerüler Filtrasyon Hızı (eGFR)
Böbrek fonksiyonlarını değerlendirmek için yapılır. Kreatinin kandaki bir atık maddedir. GFR ise böbreklerin ne kadar iyi süzme yaptığını gösterir.
- Normal GFR: >90 mL/dk
- Diyabetli bireylerde: >60 mL/dk genellikle iyidir
Sıklık: Yılda 1 kez.
6. Kan Lipid Profili (Kolesterol Testleri)
Diyabet kalp damar hastalıkları riskini ciddi şekilde artırır. Bu nedenle yağ profili sıkı şekilde izlenmelidir:
- Total kolesterol
- LDL (kötü kolesterol)
- HDL (iyi kolesterol)
- Trigliserid
Hedef değerler (genellikle):
- LDL: <100 mg/dL (yüksek risklilerde <70 mg/dL)
- HDL: Erkeklerde >40, kadınlarda >50 mg/dL
- Trigliserid: <150 mg/dL
Sıklık: Yılda 1 kez (riskli hastalarda daha sık)
7. Karaciğer Fonksiyon Testleri
Diyabetli hastalarda karaciğer yağlanması (hepatosteatoz) sık görülür. Bu nedenle AST, ALT, GGT gibi karaciğer enzimlerine bakılır.
- Karaciğer enzim yüksekliği varsa ultrason ile yağlanma araştırılabilir.
Sıklık: Yılda 1 kez önerilir.
8. Tiroid Fonksiyon Testleri (TSH, FT3, FT4)
Özellikle Tip 1 diyabetli bireylerde tiroid hastalıklarına yatkınlık yüksektir. Bu yüzden tiroid fonksiyon testleri kontrol edilmelidir.
- Sıklık: Tanı anında ve ardından yılda 1 kez.
9. Tam Kan Sayımı (Hemogram)
Anemi, enfeksiyon, bağışıklık sorunları gibi durumların değerlendirilmesini sağlar.
- Diyabetli bireylerde enfeksiyon riski yüksek olduğundan önemlidir.
Sıklık: Yılda 1 kez veya hekimin önerdiği şekilde.
10. Göz Taraması – Retinopati Takibi
Diyabet, gözün retina kısmında hasara yol açabilir (diyabetik retinopati). Körlüğün en sık nedenlerinden biridir.
- Yöntem: Göz dibi muayenesi (fundus muayenesi), gerekirse OCT veya fluorescein anjiyografi
- Sıklık: Yılda 1 kez göz doktoru kontrolü
11. Ayak Muayenesi ve Duyu Testleri
Diyabetik nöropati ayakta his kaybına ve yara oluşumuna yol açabilir. Yılda bir kez ayak muayenesi ve duyu testleri yapılmalıdır.
- Monofilament testi ile ayakta his kontrol edilir.
12. Elektrokardiyografi (EKG) ve Efor Testi
Diyabet, kalp damar hastalıkları açısından bir risk faktörüdür. Sessiz kalp krizi geçirme ihtimali yüksektir.
- 40 yaş üstü diyabetik bireylerde, özellikle risk faktörü olanlarda kardiyoloji kontrolleri önerilir.
Sıklık: Hekim önerisine göre yılda 1 kez veya 2 yılda bir.
13. C-Peptid ve İnsülin Testi (Bazı Durumlarda)
Diyabet tipinin netleştirilmesi veya pankreasın insülin üretim kapasitesini değerlendirmek amacıyla yapılabilir.
- Genellikle tanı aşamasında kullanılır.
14. D Vitamini Seviyesi
D vitamini eksikliği, insülin direnciyle ilişkilidir. Ayrıca bağışıklık sistemi ve kemik sağlığı için önemlidir.
- D vitamini düzeylerinin normal aralıkta olması hedeflenir (30-100 ng/mL).
Sıklık: Yılda 1 kez.
15. Homosistein ve CRP (Bazı Hastalarda)
Kalp damar hastalığı riski değerlendirilirken bu testler yardımcı olabilir. Özellikle komplikasyon gelişmiş hastalarda tercih edilir.
SONUÇ
Diyabet sadece bir “şeker hastalığı” değildir; damarları, organları, bağışıklığı ve hormonları etkileyen çok yönlü bir durumdur. Bu yüzden düzenli ve planlı bir takip şarttır. Diyabetli bireylerin sadece kan şekeri değil, böbrek, karaciğer, göz, kalp ve sinir sistemi ile ilgili testleri de ihmal etmemesi gerekir.
Unutmayın:
Tahliller, sadece tanı koymak için değil, hastalığın kontrol altında olup olmadığını değerlendirmek ve oluşabilecek komplikasyonları erken fark etmek için de yapılır. Sağlıklı bir yaşam için diyabetin izini testlerle sürmek vazgeçilmezdir.